Thuốc quý từ hải sản

Trong số rất nhiều nguồn tài nguyên quý giá khác nhau, phải kể đến nguồn dược liệu rất đa dạng và phong phú từ biển, đảo nước ta.
Nước ta có trên 3200 km bờ biển, với trên 1 triệu km ² mặt biển, trải dài suốt từ bắc vào nam, với các quần đảo Hoàng sa, Trường sa và các đảo lớn như Bạch long vĩ, Cô tô, Côn đảo, Phú quốc…là môi trường rất thuận lợi cho việc khai thác các nguồn tài nguyên quý giá từ biển. Trong số rất nhiều nguồn tài nguyên quý giá khác nhau, phải kể đến nguồn dược liệu rất đa dạng và phong phú từ biển, đảo nước ta.
Một số dược liệu thường được khai thác từ biển đảo, có ý nghĩa lớn về mặt kinh tế và y tế.

Bào ngư

- Bào ngư, còn gọi là Cửu khổng bào (Haliotis diversicolor Reeve), Bào đại não (Haliotis gigantea discus Reeve), và Dương bào ( Haliotis ovina Gmelin ), họ Bào ngư ( Haliotidae). Bào ngư thường phân bố ở các vùng đảo phía bắc, như Bạch long vĩ, Cô tô, hoặc vùng đèo ngang của Quảng bình…Thịt bào ngư thơm ngon và bổ, chứa tới 24,58 % protit, 0,44 % chất béo, có tác dụng bồi dưỡng sức khỏe, nhất là đối với những cơ thể gầy yếu, xanh xao. Vỏ của Bào ngư cho vị thuốc Thach quyết minh. Thành phần chủ yếu của Thạch quyết minh là Canxi cacbonat ngoài ra còn có một số loại muối Canxi khác. Thạch quyết minh có một số tác dụng sinh học, như an thần, hạ sốt, hạ huyết áp, chống đông máu, ức chế miễn dịch, tác dụng giảm thấp các men chuyển amin, ức chế tương đối mạnh đối với liên cầu trùng, trực khuẩn mủ xanh, trực khuẩn đại tràng, tác dụng kháng virus.
Thạch quyết minh có công năng bình can, tiềm dương, thanh can, minh mục, thông lâm. Dùng trị các bệnh đau đầu, hoa mắt, đau mắt đỏ, mắt có màng mộng, mắt mờ, thông manh, quáng gà, chói mắt khi ra nắng.

Cá ngựa

- Cá ngựa (Hyppocampus), còn gọi là Hải mã (Hyppocampus spp.), họ Cá Chìa vôi (Syngnathidae) được phân bố theo dọc ven biển từ bắc vào nam, phía bắc như Hải phòng, Quảng ninh, Thanh hóa, Nghệ an…phía nam, như Quảng nam, Đà nẵng, Bình thuận, Khánh hòa, Kiên giang… là một loại dược liệu quý có tác dụng trị thần kinh suy nhược, cơ thể yếu mệt, đau lưng, nam giới bất lực về sinh lý, nữ giới lãnh cảm về sinh dục, muộn sinh.
- Cá thu (Cod): Là loại cá ăn nổi trên mặt biển, chiều dài thân có khi tới 1,5 m, phổ biến trên các vùng biển của nước ta. Ngoài việc cung cấp nguồn thực phẩm thơm ngon, giầu dinh dưỡng từ thịt, cá Thu còn cung cấp nguồn dược liệu quý là Dầu gan cá. Dầu gan cá thu rất phong phú về lượng vitamin A, D, acid béo không no, EPA và DHA, có tác dụng rất tốt với hệ xương khớp, chống viêm nhiễm, giảm strees, giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường Tip I ở trẻ em. Còn có tác dụng trị bỏng, làm sáng mắt, đẹp da và giúp cho phổi hoạt động tốt hơn …
- Đồi mồi còn gọi là Rùa biển (Eretmochelys imbricata L.), họ Rùa biển (Chelonidae), cho vị thuốc gọi là Đại mạo (Carapax Eretmochelytis ).
Ở nước ta, Rùa biển có cả ở vùng biển hai miền bắc và nam, như Quảng ninh, Cát bà, Nha trang, Hoàng sa, Trường sa, Côn đảo, Phú quốc, Hà tiên… Hiện nay, Rùa biển còn được nuôi để lấy thịt và trứng làm thực phẩm, và vẩy làm đồ mỹ nghệ và làm thuốc. Theo YHCT, Đồi mồi có vị ngọt, tính hàn. Vào hai kinh tâm và can, có tác dụng thanh nhiệt giải độc. Dùng trị bệnh nhiệt đã nhập phần dinh, phần huyết, phần tâm bào, dẫn đến sốt cao, phát cuồng, mê sảng, co giật, hoặc ung nhọt độc, sưng tấy, các nốt đậu hãm đen trên da.

Hải sâm

- Hải sâm còn gọi là Đỉa biển, ở nước ta có tới 4 loài Hải sâm chính, Hải sâm đen (Holothuria vagabunda ), Hải sâm trắng (Holothuria scabra), Hải sâm vú (Microthele nobilis), Hải sâm mit (Actinopyga echinites Jaeger ), được phân bố rộng rãi từ bắc vào nam, như có nhiều ở các vùng ven biển Quảng ninh, Hải phòng, Phú yên Khánh hòa, Vũng tàu, Côn đảo, Kiên giang… Trong thành phần rất giầu protein (21,45 %), trong đó có đến 18 loại acid amin mà thành phần chủ yếu là acginin và xystin, lipit (0,27 %), rất nhiều vitamin B₁, B₂, PP, E, các nguyên tố vi lượng, Ca, Fe, Zn, Se, I. Hải sâm là nguồn thực phẩm quý và bổ rất giá trị; đặc biệt còn là vị thuốc quý, để bồi bổ thận dương, giúp tăng cường sinh lực cho nam giới.
- Hàu [ Ostrea gigas Thunb., Ostrea calienwhanensis Crosse, hoặc Ostrea rivularis Could ], họ Mẫu lệ Ostridae;
Thịt Hàu có hương vị rất thơm ngon, chứa rất nhiều chất bổ, tới 7 % protid, 2 % chất béo, 4 % glucid, 1 % muối khoáng. Do đó thịt Hàu là món ăn rất được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng, vì ngoài tính chất bồi bổ cơ thể nói chung, còn có tác dụng bổ thận dương. Ngoài thịt Hàu, vỏ Hàu, cũng được dùng làm thuốc với tên gọi là Mẫu lệ, mà thành phần chủ yếu là canxi cacbonat (80 - 95 %), ngoài ra là các thành phần canxi photphat, canxi sunfat và một số ngyên tố vi lượng, như Mg, Al, Fe…, một vị thuốc thường được sử dụng trong YHCT, có công năng trọng trấn an thần, bình can, tiềm dương, bổ âm, nhuyễn kiên tán kết (làm mềm các khối rắn). Dùng trị can dương thịnh, gây chóng mặt, đau đầu, hoa mắt, mất ngủ. Còn có tác dụng sáp tinh, chỉ hãn. Dùng trị di tinh, hoạt tinh, tảo tiết, khí hư bạch đới, đau lưng, tai ù, ra nhiều mồ hôi, mồ hôi trộm, chân tay vô lực, làm mềm các khối rắn bị kết lại thành hòn cục trong cơ thể.
- Ô tặc cốt còn gọi là Hải phiêu tiêu (Os Sepiae) là mai cá mực (Sepia esculenta Hoyle), họ Cá mực (Sepiadae), phổ biến ở tất cả các vùng biển nước ta, bản thân chứa nhiều cacbonat can xi, muối magie…có tác dụng trị các bệnh viêm loét dạ dầy, tá tràng thể đa toan, tác dụng cầm máu đối với đại, tiểu tiện ra máu, chảy máu dạ dầy, chống viêm loét dạ dầy. Ngoài ra còn có tác dụng bổ thận, cố tinh, nhất là đối với nam giới thận hư, tinh kiệt, với nữ giới can huyết khí táo, khó thụ thai.
- Rắn biển, còn gọi là Đẻn biển (Sea snake), có nhiều loài, Đẻn cơm, Đẻn khoanh, Đẻn vết…phổ biến ở các vùng ven biển Thái bình, Nam định, Thanh hóa… Dùng trị đau xương, đau khớp, viêm đa khớp dạng thấp, viêm đau dây thần kinh tọa. Có thể sử dụng dưới dạng ngâm rượu rắn tươi hoặc bột rắn khô. Cách chế biến và cách ngâm rượu cũng tương tự như đối với các loại rắn khác.
- Rong mơ [Sargassum fusiforme (Harv.) Setch.], họ Rong mơ (Sargassaceae). Rong mơ thường mọc bám trên dẫy núi đá ngầm ven biển, như Vĩnh linh, Nghệ an, Hà tĩnh, Quảng ninh…Trong rong mơ chứa nhiều muối vô có (10-15 %), nhiều nhất là muối Iôt (0,3-0,8 %). Ngoài ra còn có nhiều protit ( 4- 5 %), lipit ( 1- 2%), acid amin…Rong mơ có tác dụng tiêu đờm, nhuyễn kiên, tán kết, lợi thủy. Dùng trị bướu cổ, tràng nhạc, mụn nhọt
- Sao biển (Archaster typicus), gồm nhiều loài Asterias, họ (Asteroidae), phổ biến ở vùng biển Hải phòng (Đồ sơn), Thanh hóa…Trong thành phần chứa các hợp chất steroid, có tác dụng chống viêm, giảm đau. Từ Sao biển, người ta đã chiết được một chất kích thích tính miễn dịch, có tác dụng chống ung thư và các bệnh viêm nhiễm. Sao biển được dùng làm thuốc bổ cho những người yếu mệt, mới ốm dậy, phụ nữ sau đẻ, trẻ em chậm lớn, hoặc trị các bệnh đau xương khớp, đau dây thần kinh ngoại biên. Có thể dùng dưới dạng canh thang, thuốc bột (cho vào cháo), thuốc rượu.
- Trân châu (Margarita)
Là hạt ngọc (ngọc Trai) trong nhiều loài Trai, như con Trai (Pteria martensii Dunker), họ Trân châu (Pteridae). Trân châu là vật tiết ra từ phần thân mềm của con Trai, để bọc lấy dị vật. Trân châu có dạng hình cầu, thể chất cứng rắn, óng ánh, nhiều mầu sắc. Trân châu rất quý, vừa dùng làm đồ trang sức vừa dùng làm thuốc trấn tĩnh, an thần, trị các xung huyết ở vùng đầu và vùng mặt, buốt đầu đến nỗi không thể ngủ được, viêm niêm mạc miệng. Ngoài Trân châu, còn có Trân châu mẫu, là những hạt sần sùi nổi lên từ phần vỏ cứng của con Trai. Trân châu mẫu cũng được dùng làm thuốc như Trân châu, song không quý bằng. Ở Việt Nam Trân châu được khai thác từ Trai sống ở vùng biển Quảng ninh, Phú quốc…
- Tu hài thuộc loài thân mềm, sống ở nhiều vùng biển nước ta, như Quảng ninh, Hải phòng, Khánh hòa…Thịt Tu hà rất bổ và ngon; đặc biệt có giá trị bổ thận dương.

GS.TS. Phạm Xuân Sinh